Kim jest biegły sądowy?

Specjaliści z zakresu tworzenia wycen, określania wartości przedsiębiorstwa czy aktywów niematerialnych często są proszeni o pełnienie funkcji biegłego sądowego w różnego rodzaju sprawach. W związku z tym, że nasza firma oferuje obronę przygotowanego raportu przed sądem, często rola specjalistów jest mylnie postrzegana. Kim jest biegły sądowy? Co robi ekspert ds. wycen przedsiębiorstw i czy to dwie te same profesje? Czas rozwiać wątpliwości!

Biegły sądowy – co robi, jakie są jego kompetencje?

Zgodnie z decyzją prezesa sądu okręgowego, ustanowienie biegłego sądowego jest decyzją administracyjną w rozumieniu art. 104 Kodeksu postępowania administracyjnego i ma charakter uznaniowy. Biegły sądowy to osoba, która powinna posiadać specjalistyczną wiedzę teoretyczną oraz doświadczenie zawodowe w określonej dziedzinie. Bierze on udział w toku postępowania sądowego – wydaje opinie w sytuacjach mających istotne znaczenie dla wyniku sprawy, a których wyjaśnienie najczęściej wymaga obszernej wiedzy z danego zakresu. Opinie biegłych sądowych stanowią dowód w postępowaniu przed organami i wymiarem sprawiedliwości.

Biegły sądowy musi mieć nie tylko wiedzę i kwalifikacje zawodowe (zgodnie z art. 193 § 1 i 2, art. 195 oraz art. 200 § 2 pkt 1 KPK i art. 278 § 1 oraz art. 290-291 KPC), ale powinien być sumienny, bezstronny oraz wzbudzać zaufanie sądu. Musi mieć minimum 25 lat, korzystać z pełni praw cywilnych i obywatelskich, a jednocześnie posiadać uprawnienia do wydawania opinii na zlecenie sądu lub organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze w sprawach karnych w zakresie tej gałęzi nauki, techniki, sztuki, rzemiosła lub innych umiejętności, dla której ustanowienie nastąpiło. Biegli są powoływani zarówno przy rozstrzyganiu spraw cywilnych, jak i karnych. Każdy z nich wykonuje swoją pracę odpłatnie..

Rodzaje biegłych sądowych

Zasadniczo można wyróżnić trzy rodzaje biegłych sądowych:

• biegłego sądowego – wpisany na listę sądu okręgowego, daje rękojmie należytego wykonywania obowiązków,
• biegłego ad hoc – powoływany do konkretnej sprawy,
• instytucje naukowe.

Dodatkowo w sprawach karnych biegłym może być także każda osoba, która ma wiedzę z danej dziedziny. Od tej zasady są jednak pewne odstępstwa. Biegłym sądowym nie może być obrońca – co do faktów, o których informacje pozyskują podczas porady prawnej czy w toku prowadzenia prawy, duchowni (fakty w spowiedzi), a także osoba, która pozostaje z oskarżonym w bliskich stosunkach (małżonek, krewny, świadek). Biegłego, który jest związany ze sprawą można wyłączyć ze sprawy. W postępowaniu cywilnym strona może domagać się tego na takiej samej podstawie i z tych samych przyczyn, które pozwalają wyłączyć sędziego. Dodatkowo, podobnie jak świadek, ma prawo do odmowy składania zeznań.

Istnieje również biegły rzeczoznawca sądowy – osoba, która określa wartość nieruchomości, wydaje ekspertyzy budowlane czy podlicza szacunkowe straty, by ustalić wysokość odszkodowania. Rzeczoznawca biegły sądowy od spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych między innymi uzgadnia projekty budowlane, wykonuje ekspertyzy i wydaje opinie. Jego obowiązkiem jest również prowadzenie ewidencji projektów i kopii zawiadomień, a także udostępnianie dokumentów dotyczących zabezpieczeń przeciwpożarowych na żądanie Komendanta Państwowej Straży Pożarnej. Z kolei biegły sądowy rzeczoznawca do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy zajmuje się kwestiami związanymi z prawidłowym prowadzeniem działań w różnych branżach.

Wydanie i podważenie opinii biegłego sądowego

Biegli sądowi wydają opinie dotyczące danej sprawy, które powinny mieć uzasadnienie. Jeżeli pracuje kilka osób, mogą złożyć łączną opinię. Sąd ma również prawo do przesłuchania biegłego, by ustnie wyjaśnił swoją opinię lub stworzył dodatkowy dokument. W opinii musi znaleźć się imię, nazwisko, stopień i tytuł naukowy, specjalność i stanowisko zawodowe biegłego (lub nazwa instytucji, w zależności od tego, kto wydaje opinię), czas badań, datę wydanej opinii, sprawozdanie z czynności, wnioski z obserwacji i podpisy osób, które uczestniczyły w procedurze. Jeżeli nie jest pełna albo zachodzi sprzeczność – może nastąpić podważenie opinii biegłego sądowego.

Kim jest ekspert ds. wycen przedsiębiorstw?

Ekspert ds. wycen przedsiębiorstw to osoba, która w Polsce nie potrzebuje specjalistycznych uprawnień ani certyfikacji, które weryfikowałyby jej kompetencje zawodowe i uprawnia do wykonywania tego zawodu. Najczęściej są to osoby mające wykształcenie z zakresu ekonomii i finansów. Wycena wartości przedsiębiorstwa, wycena szkód, wycena marki czy znaku towarowego przygotowana przez ekspertów w ramach postępowań sądowych realizowana jest najczęściej na zlecenie jednej ze stron procesu, stąd ma mniejszą wagę w oczach sądu od wycen sporządzanych przez biegłych sądowych i jest często nazywana „opinią prywatną”. Stanowić może jednak źródło informacji oraz wiedzy dla biegłego sądowego, który najczęściej nie specjalizuje się wyłącznie w tak wąskiej dziedzinie jak wyceny i ma najczęściej mniejsze doświadczenie od osób profesjonalnie zajmujących się wycenami. W związku z brakiem określonych regulacji, powstały profesjonalne stowarzyszenia samodzielnie weryfikujące kompetencje kandydatów. Stowarzyszenie Biegłych Wyceny Przedsiębiorstw w Polsce dba o odpowiednie standardy.

Osoba powołana na listę biegłych sądowych używa tytułu biegłego sądowego z oznaczeniem specjalności oraz sądu okręgowego, przy którym został ustanowiony. Jest związana wyłącznie z obowiązkami wynikającymi z wpisania na listę biegłych w konkretnym sądzie okręgowym. Nie rozciąga się więc na realizację wycen poza tym sądem, a także nie jest tytułem specjalistycznym ani żadnym dodatkowym uprawnieniem poza sądem okręgowym, w którym dany biegły jest wpisany na listę. Ekspert ds. wycen realizuje wyceny na zlecenie stron procesu, a w sądzie może jedynie obronić przygotowany dokument będący opinią prywatną strony. Tak więc ekspert a biegły sądowy to dwa różne pojęcia, z których można wysnuć tezę: że ekspert ds. wycen po wpisaniu na listę biegłych sądowych może w danym sądzie, w konkretnej sprawie pełnić rolę biegłego sądowego. Zaś samo bycie wpisanym na listę biegłych sądowych nie jest jednoznaczne z byciem ekspertem, choć w zamierzeniu Kodeksu postępowania administracyjnego powinno.